Դասախոսություն 11. ԱԶԱՏ ԶՈՒԳՈՐԴՈՒՄՆԵՐ՝ ԱՍՈՑԻԱՑԻԱՆԵՐ

«Ազատ զուգորդումները» հոգեվերլուծական կարևորագույն տեխնիկաներից են: Հայտնագործել է Զ․ Ֆրեյդը 1889-1896 թթ.-ին: Սկզբում նևրոզների բուժման ընթացքում նա կիրառում էր հիպնոսը: Հիպնոտիկ տեխնիկաների միջոցով այցելուի ենթագիտակցությունից վեր էին հանվում նրա ախտանիշի առաջացմանը նպաստող հիմքերը: Սակայն շուտով Ֆրեյդը նկատեց, որ հիպնոսի ենթարկելու իր ունակություններն անսահման չեն:
 

Լինում էին դեպքեր, երբ այցելուները դժվար էին ենթարկվում հիպնոսի, ոմանք էլ բոլորովին չէին ենթարկվում: Հիպնոսի միջոցով վերացված ախտանիշները կարճ ժամանակում հաճախ վերադառնում էին կամ փոխակերպվում էին՝ ընդունելով նմանատիպ այլ ախտանիշի տեսք:
 

Բացի այդ, հիպնոտիկ տեխնիկաները բավականին աշխատատար էին: Այդ պատճառով Ֆրեյդը սկսում է հոգեկանի խորքային շերտերի բացահայտման նոր տեխնիկաներ որոնել:
 

Ֆրեյդը տեղեկանում է ֆրանսիացի բժիշկ, պրոֆեսոր Ի․ Բերնհեյմի մոտեցման՝ արթմնի վիճակում ներշնչանքի մասին: Նա ուսումնասիրում է ներշնչանքի այդ մեթոդը և նույնիսկ գերմաներեն է թարգմանում Բերնհեյմի «Ներշնչանքը հիպնոսում և արթմնի վիճակում» գիրքը:
 

Կիրառելով այդ մոտեցումը՝ Ֆրեյդն առաջարկում է այցելուին հանգիստ նստել, թուլացնել մկանները և պատմել իր գանգատի, սիմպտոմի առաջացման դրդապատճառի մասին: 1892թ.-ին արթմնի վիճակում ներշնչանքի մեթոդը նա առաջին անգամ կիրառում է Էլիզաբեթ ֆոն Ռ.-ին բուժելիս:
 

Էռնեստ Ջոնսը (Ֆրեյդի աշակերտն ու առաջին կենսագիրը, Բրիտանական հոգեվերլուծական միության հիմնադիրը և առաջին բժիշկ-հոգեվերլուծողը) նշում է պատմական մի փաստ․ երբ Էլիզաբեթ ֆոն Ռ.-ի հետ թերապիայի ժամանակ Ֆրեյդը բավականին շատ մեկնաբանություններ է անում, այդ կնոջ կողմից նկատողություն է ստանում՝ իր մտքերի ընթացքը խանգարելու վերաբերյալ: Ֆրեյդը լռում է և համեստորեն ընդունում այդ նկատողությունը:
 

Դեպքը պատմական մեծ նշանակություն է ձեռք բերում, քանի որ Ֆրեյդն, ընդունելով ու վերլուծելով իր սխալը, հայտնագործում է «ազատ զուգորդումների» սկզբունքն ու տեխնիկան: Ազատ զուգորդումների տեխնիկան մեկնաբանության և երազների վերլուծության տեխնիկաների հետ մեկտեղ դառնում է հոգեվերլուծական մեթոդի և գործիքակազմի անբաժանելի մասը:
 

Հոգեվերլուծական աշխատանքում կարող են կիրառվել նաև այլ գործիքներ (փոխաբերություններ, համեմատություններ, ներշնչանք, պրեսուպոզիցիաներ և այլն),սակայն դրանք կրում են երկրորդական բնույթ և դասական հոգեվերլուծությանը բնորոշ չեն:
 

Ազատ ասոցիացիաների վերլուծությունն ունի ախտորոշիչ նշանակություն:

Կարելի է նշել նաև կատարսիս առաջացնելու նրանց ընդունակությունը: «Կատարսիսի» օգնությամբ ազատ ասոցիացիաները բերում են այցելուի նևրոտիկ լարման թուլացնման:
 

Վերջապես, հարկ է նշել ազատ զուգորդումների բուժական, ճանաչողական և ուսուցողական հատկությունները: Դրանք նպաստում են այցելուի գիտակցության և հատկապես՝ ինքնագիտակցության զարգացմանը:
 

Այսօր, դասականից զատ, գոյություն ունեն հոգեվերլուծության բազմաթիվ տեսակներ և դպրոցներ, սակայն դրանց բոլորին միավորում է մարդու հոգեկան գործունեությունում ենթագիտակցության կարևորումը:
 

 

Որևէ ճնշում չգործադրելով այցելուի հոգեկանի վրա՝ Ֆրեյդը նրան առաջարկում է պառկել բազմոցին, մինչդեռ վերլուծողը նստում է աթոռին՝ նրա գլխավերևում, նրա տեսադաշտից դուրս: Վերլուծողը չի խնդրում այցելուին նույնիսկ փակել աչքերը, խուսափում է հիպնոսից և առհասարակ որևէ միջամտությունից, որը կարող է հիպնոս հիշեցնել:

 

Սեանսն անցնում է իբրև զրույց երկու անձանց միջև, ովքեր հավասարապես արթմնի են, սակայն նրանցից մեկը խուսափում է մկանային ջանք գործադրելուց, ինչը կարող է շեղել ուշադրությունը նրա իսկ մտավոր գործողություններից:

 

Այցելուի գաղափարներին և ասոցիացիաներին տեղեկանալու համար հոգեվերլուծողն այցելուին առաջարկում է «ինքն իրեն թույլ տալ մտնել» այնպիսի մի վիճակի մեջ, երբ իրենք երկուսով ասես աննպատակ և ոչ կարևոր զրույց են վարում:

 

Ցանկալի է, որ այցելուն, իր խնդիրների լուծումները ստանալուց և հոգեկան թեթևություն ձեռք բերելուց բացի, զուգահեռ սովորի նաև ինքնուրույն ազատ զուգորդումներ ստեղծել և մեկնաբանել: Վերլուծական աշխատանքի կարևոր նպատակներից մեկն էլ այցելուին «վերլուծող մասնագետ» դարձնելն է՝ նրա վերլուծությանը զուգահեռ:

 

Նման մոտեցումը որակապես տարբերում է հոգեվերլուծությունը հոգեթերապևտիկ մյուս ուղղություններից, քանի որ ցանկացած լիարժեք վերլուծված անձնավորություն ձեռք է բերում ինքն իրեն մասնագիտորեն օգնելու հատկություններ, որոնք կարող է օգտագործել իր կյանքի ցանկացած ժամանակահատվածում և պարագայում:

 

 

 

Հոգեվերլուծական տեխնիկաները հոգեթերապիայում

Արա Չալիկյան

Խմբագրեց Նորա Վանյանը