Դասախոսություն 10. ԵՐԱԶՆԵՐԻ ՎԵՐԼՈՒԾՈՒԹՅՈՒՆ

Գործնական հոգեվերլուծության գրեթե առաջին օրերից Զիգմունդ Ֆրեյդը կարևորել է երազներն՝ իբրև անգիտակցականի արտահայտում: 1896-ին նա ավարտում է «Երազների վերլուծություն» գիրքը:

 

Շուտով երազների վերլուծությունն իր արդյունավետության շնորհիվ համալրում է հոգեվերլուծական հիմնական տեխնիկաների շարքը, իսկ Ֆրեյդն այն անվանում է «արքայական ճանապարհ դեպի ենթագիտակցություն»:

 

Պաշտպանական մեխանիզմներ օգտագործելով՝ հոգեկանն արգելափակում է անցանկալի և ցավոտ հիշողությունների ուղղակի մուտքը գիտակցություն: Սակայն գոյություն ունեն նաև այլ, շատ հետաքրքիր ճանապարհներ՝ նման հիշողությունները գիտակցությանը մոտեցնելու համար: Դրանցից մեկը երազներն են:

 

Երազներում տհաճ և ցավոտ պատկերներն ու հիշողությունները կերպարանափոխվում են և արտահայտվում խորհրդանիշների (սիմվոլների) տեսքով: Այդպես դրանք կարողանում են մոտենալ գիտակցությանը։

 

Երազների վերաբերյալ մեկնաբանություններ պետք է կատարել շատ զգույշ, քանի որ խորհրդանիշների հետևում թաքնված խնդիրները կարող են վերլուծվողի համար այդ պահին դեռ անընդունելի լինել: Ուստի հարկավոր է դրանց գիտակցմանը մարդուն մոտեցնել քայլ առ քայլ:

 

Խորհրդանիշերի, ինչպես նաև ախտանիշների վաղաժամ կամ կոպիտ մեկնաբանումները կարող են ունենալ ծանր հոգեբանական, անգամ՝ առողջական հետևանքներ: Նման մոտեցումը կոչվում է «վայրի հոգեվերլուծություն»: Այն կարող է հանդիպել սկսնակ և ոչ լիարժեք վերլուծված մասնագետների մոտ:

 

Բարեբախտաբար, այս երևույթը հոգեվերլուծողների պրակտիկայում հանդիպում է շատ հազվադեպ:

 

Երազների մեկնաբանությունները հարկավոր է (ամեն տվյալ պահին) կատարել այնպիսի ինտենսիվությամբ և խորությամբ, որպիսին այցելուն պատրաստ է:

Փորձի ձեռքբերման հետ մեկտեղ՝ վերլուծողը կարողանում է առավել ստույգ որոշել այցելուի՝ «մեկնաբանությունների տանելիության» աստիճանը:

 

Երազները մարդու գլխուղեղի, նրա կենտրոնական նյարդային համակարգի աշխատանքի անբաժան մասն են: Դրանք հիմնականում տեղի են ունենում, երբ մարդը քնած է: Երազային պատկերներ կարող են նկատվել «ֆազային» կոչված վիճակներում, երբ մարդը դեռ չի քնել ամբողջությամբ, կամ դեռ չի արթնացել ամբողջությամբ: Դրանք քնի մեջ մտնելու և արթնանալու պրոցեսներն ուղեկցող երևույթներ են:

 

Բուն քունը տեղի է ունենում նշված «ֆազային» վիճակների միջև և բաղկացած է փուլերից, որոնք տևում են 1,5-ից 2 ժամ: Ամեն փուլն, իր հերթին, կազմված է երկու մասից՝ «դանդաղ» և «արագ» (պարադոքսալ): «Դանդաղ» ֆազան երկարատև է, իսկ «արագը»՝ շատ կարճատև: Մարդը կարող է տեսնել երազներ միայն քնի «արագ» ֆազայում:

 

Այսպիսով՝ ցանկացած մարդ, որը գոնե 1,5-ից 2 ժամ քնում է, անպայման երազ է տեսում: Սակայն կարող է այն չհիշել:

 

Երազը չհիշելու պատճառներից մեկն, օրինակ, այն է, որ այն անցանկալի տեղեկություններ է պարունակում:

 

Երազներն, ըստ իրենց էության, լինում են բազմատեսակ․

 

1) երազներ օրվա կատարվածի վերաբերյալ,

2) երազներ չբավարարված ցանկությունների վերաբերյալ,

3) հաճախակի կրկնվող երազներ, որոնք կամ դոմինանտ-գերիշխող գաղափարի արտահայտում են, կամ նախկինում տարած հոգեկան տրավմաների (ՀՏՍԽ) հետևանք են,

4) երազներ, որտեղ մարդը պատրաստվում է ապագա իրադարձություններին (կարևոր հանդիպում, քննություն․․․),

5) երազներ, որտեղ մարդը խորհրդանիշերի ձևով տեսնում է այն, ինչն ուղղակիորեն տեսնել դեռ պատրաստ չէ,

6) ախտորոշիչ, կամ պրոգնոստիկ բնույթի երազներ,

7) այլ։

 

Երազում տեսած տեղեկությունները, դեպքերը, խորհրդանիշները կարող են ունենալ բազմաթիվ իմաստներ: Օրինակ՝ նույն մարդու մոտ նույն խորհրդանիշը տարբեր երազներում կարող է տարբեր իմաստներ ունենալ: Ուստի՝ մեկնաբանելիս հարկավոր է լինել ուշադիր՝ ձգտելով յուրաքանչյուր անգամ ցուցաբերել անհատական մոտեցում:

 

 

 

Հոգեվերլուծական տեխնիկաները հոգեթերապիայում

Արա Չալիկյան

Խմբագրեց Նորա Վանյանը