Դասախոսություն 16. ՄԵԿՆԱԲԱՆՈՒԹՅՈՒՆԸ ՎԵՐԼՈՒԾՈՒԹՅԱՆ ԸՆԹԱՑՔՈՒՄ

Մեկնաբանությունը հոգեվերլուծական աշխատանքի ամենակարևոր մասերից մեկն է: Որակյալ մեկնաբանություն տալու ունակությունը կախված է աշխատանքային փորձից: Աշխատանքի առաջին շրջանում մեկնաբանություններ անում է հիմնականում վերլուծողը: Նա օրինակ է ծառայում այցելուին՝ մեկնաբանելով նրա ախտանիշներն ու գանգատները:

 

Դասական վերլուծության մեջ մեկնաբանություն ասելով` հասկանում ենք վերլուծման ենթակա նյութերի պարզաբանում, դրանց ենթագիտակցական իմաստների վերհանում, խոսքայնացում (վերբալացում):

 

Մեկնաբանությունների, պարզաբանումների և համատեղ քննարկումների շնորհիվ՝ հնարավոր է դառնում վերլուծվողի չգիտակցված, արտամղված հոգեկան վնասվածքների գիտակցումը, «հոգեկանի վերակառուցումը» և նոր վարքագծի ու հարաբերությունների ձևավորումը: Այս գործընթացը կոչվում է «մշակում» և ներկայացված է Զ․ Ֆրեյդի` 1914 թվականին հրապարակված «Վերհիշում, կրկնություն, մշակում» հոդվածում:

 

Ժամանակի ընթացքում այցելուն ավելի հաճախ է սկսում ինքնուրույն մեկնաբանություններ անել․ վերլուծում է սեփական խնդիրները, թեթևացնում կամ ամբողջովին լուծում դրանք և միժամանակ զարգացնում մեկնաբանություններ անելու իր ունակությունը:

 

Ցանկալի է, որ թե՛ թերապևտը և թե՛ այցելուն գիտական առումով «համեստորեն» մեկնաբանեն նյութը՝ չտալով վերջնական կարծիք:

 

Քանի որ այցելուի գիտակցությունը դեռ ի վիճակի չէ ինքնուրույն գտնելու ախտանիշի պատճառն, անիմաստ է նևրոտիկ անձնավորությունից պահանջել, որ նա գտնի իր պրոբլեմի պատճառահետևանքային լուծումը (պատասխանը):

 

Գանգատի պատճառը գտնելու համար ցանկալի է պատճառի հնարավոր շատ տարբերակներ տալ: Ենթագիտակցությունն այդ բազմաթիվ տարբերակներից ինքնուրույն կընտրի անհրաժեշտ մասերը և դրանցով կկառուցի միակ ճիշտ մեկնաբանություն պարունակող տարբերակը:

 

Տարբերակներից որևէ մեկին գնահատական տալ չի թույլատրվում, ցանկացած տարբերակ և մեկնաբանություն իրավունք ունի գոյություն ունենալու: Որևէ տարբերակի կամ մեկնաբանության վերաբերյալ նույնիսկ դրական գնահատականը կարող է արգելակել կամ խաթարել ենթագիտակցության հետազոտական և միաժամանակ ախտորոշիչ աշխատանքը:

 

Գանգատի պատճառը գտնելուն պես ախտանիշն անհետանում է: Խոսքը վերաբերում է նևրոտիկ ֆունկցիոնալ խանգարումներին, որոնց պարագայում չկա օրգանական ախտահարում: Այս օրինաչափությունն, ինչպես նշեցինք, ունի և՛ ախտորոշիչ, և՛ բուժական նշանակություն:

 

Օրինակ՝ եթե այցելուն ունի նևրոտիկ կպչուն վիճակ, և նա, ըստ իրեն, գտել է դրա պատճառն, ապա այդ վիճակը պետք է ինքնաբերաբար կարգավորվի: Քանի դեռ այդ կպչուն վիճակը վերացած չէ, նշանակում է՝ պատճառը գտնված չէ, կամ գտնված է պատճառի մի մասը:

 

Ինչպես և ամեն հարցում, վերլուծական «պատճառը» բազմագործոն է: Հնարավոր է, որ այցելուն գտել է գործոններից մի քանիսը, սակայն ոչ բոլորը: Այստեղ գործում է «բանալի-կողպեք» սկզբունքը: Եթե բանալու ատամիկներից մի քանիսը կամ նույնիսկ մեկը չի համապատասխանում կողպեքին, այն չի բացվում:

 

Հարկավոր է հատուկ ուշադրություն դարձնել այն հանգամանքին, որ մեկնաբանությունը կարող է հանգեցնել վերլուծվողի հոգեկան անհարմարության և վնասվածքի:

 

Մեկնաբանության հետևանքով՝ մարդիկ կարող են շատ ցավոտ պահեր ապրել: Որոշ դեպքերում նույնիսկ խորհուրդ է տրվում նրանց հետ աշխատել առանց մեկնաբանության: Առավել զգույշ պետք է լինել այն այցելուների հետ, որոնք ունեն հոգեմարմնական խնդիրներ, քանի որ նրանց հոգեկանը բավարար ճկուն չէ նորն ընդունելու հարցում:

 

Պարբերաբար այցելուին կարելի է հիշեցնել այն հանգամանքը, որ մեկնաբանությունը կրում է ենթադրության բնույթ: Ցանկալի է մեկնաբանությունները զուգորդել «հնարավոր է», «գուցե», «կարող է», «երևի» և այլ նմանատիպ արտահայտություններով: Դրանով ցույց ենք տալիս մեկնաբանության ոչ պարտադիր բնույթը:

 

Որոշ սկսնակ վերլուծողներ, հոգեբաններ և հոգեթերապևտներ երբեմն իրենց վաղաժամ և կոպիտ մեկնաբանություններով նպաստում են այցելուի, այսպես կոչված, «ակտինգ աուտ»-ին, երբ այցելուն ասես «դուրս է թռչում» հոգեթերապևտիկ հարաբերություններից: Նա կարող է բաց թողնել հերթական հանդիպումը կամ անգամ ընդհանրապես ընդհատել իր թերապիան:

 

Նման դեպքերից խուսափելու նպատակով՝ ցանկալի է պակասեցնել մեկնաբանությունների ինտենսիվությունը: Դա կնվազեցնի վերլուծվողի դիմադրություններն աշխատանքին, ինչն, իր հերթին, կնպաստի թերապևտիկ գործընթացի առավել արդյունավետ ընթացքին:

 

Վերլուծողի այդ ինտենսիվ, սակայն վաղաժամ մեկնաբանությունները կոչվում են «վայրի հոգեվերլուծություն»:

 

Նման երևույթ կարող է տեղի ունենալ նաև այն դեպքում, երբ այցելուն, դեռ բավարար վերլուծական հմտություններ չունենալով, «շտապում է լավանալ»: Բնական է, որ վերլուծական աշխատանքի որակը դրանից կտուժի, իսկ թերապիայի տևողությունը կերկարի:

 

 

 

Հոգեվերլուծական տեխնիկաները հոգեթերապիայում

Արա Չալիկյան

Խմբագրեց Նորա Վանյանը